Neft sektorunun dövlət büdcəsi gəlirlərində və ixrac daxilolmalarında xüsusi çəkisinin hələ də yüksək olması neft qiymətlərinin aşağı düşməsi və hasilatın azalması risklərinin də hər zaman nəzərə alınmasını tələb edir. Bu baxımdan, ölkəmizdə neftin hasilatına təsir edə bilən faktorlar kimi neft quyuları üzrə ortamüddətli dövrdə nəzərdə tutulmayan əsaslı təmir işləri, qazma və hasiletmə üzrə fasilələr (texniki qəza və sair səbəbdən), habelə OPEC+ çərçivəsində hasilatın azaldılması öhdəliyi ilə bağlı risklər daxildir.
"Fins.az"bu barədə "2023-cü il dövlət büdcəsi haqqında" qanun layihəsinə istinadən xəbər verir.
Qeyd olunan amillər neft hasilatının həcminin hətta 2-4 faiz azalmasına səbəb ola bilər. Eyni zamanda nəzərə alınmalıdır ki, Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin idarə edilməsindən əldə edilən gəlirlər xarici maliyyə bazarlarında dalğalanmalar və volatillik səbəbindən proqnozlaşdırılan səviyyədə olmaya bilər. Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin qorunması nöqteyinəzərindən bu faktor risk faktoru kimi qiymətləndirilir.
Neft qiymətlərinin volatilliyinə dövlət maliyyəsi və ortamüddətli dövrdə büdcə gəlirləri daha çox həssasdır. Bu baxımdan riskin mitiqasiyası məqsədilə aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
- beynəlxalq maliyyə institutları və agentlikləri tərəfindən xam neftin dünya bazar qiymətinin 2023- cü il üzrə 91-95 ABŞ dolları civarında proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq, ortamüddətli dövr üzrə büdcə parametrlərinin hesablanması zamanı neftin bir barelinin ortaillik qiymətinin həmin proqnozlardan xeyli aşağı, yəni 50 ABŞ dolları götürülməsi neftin qiyməti ilə bağlı risklərin qarşısının alınmasına xidmət edir;
- dövlət büdcəsinin tərtibi zamanı Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfertin xarici valyutada deyil, manat ifadəsində müəyyən olunması neftin qiyməti ilə bağlı risklərin dövlət büdcəsinə birbaşa təsirinin azalmasına xidmət edir. Beləliklə, dövlət büdcəsinin neft gəlirlərinin mühüm komponenti olan Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfertin məbləği neftin qiyməti, hasilat həcmi və valyuta məzənnəsinin dəyişkənliyi ilə bilavasitə bağlı olmadığından növbəti ilin dövlət büdcəsinin neft gəlirləri üzrə mədaxili bir növ sığortalanır.
Bununla belə, neft qiymətlərinin kəskin düşməsi və bir büdcə ilindən artıq müddət ərzində aşağı səviyyədə qalması Dövlət Neft Fondunun gəlirlərini azaltmaqla aktivlərinin daha sürətlə tükənməsinə gətirib çıxara bilər.
Hesablamalara əsasən neftin qiymətinin hər 10 ABŞ dolları qədər aşağı düşməsi icmal büdcə gəlirlərinin illik orta hesabla təqribən 2,2 milyard manat azalmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan, neft qiymətlərinin aşağı səviyyədə olması riskinin mitiqasiyası məqsədilə büdcənin gəlir və xərcləri hesablanarkən neft qiymətlərində mühafizəkar yanaşma zəruri hesab edilir.