İlk dəfə Böyük Adron Kollayderində (LHC) aparılan təcrübədə üst kvarkları, ultrasürətli və qeyri-sabit hissəcikləri aşkar etmək və müşahidə etmək mümkün olub. Alimlərin fikrincə, bu böyük kəşf maddənin dərk edilməsində dönüş nöqtəsini və Kainatın mövcudluğunun ilk saniyələrini göstərir. Üst kvarklar maddəni təşkil edən elementar hissəciklərdir. Onlar atomların nüvəsini təşkil edən proton və neytronların bir hissəsidir. Üst kvark (və ya həqiqi kvark) bir neçə səbəbə görə xüsusidir. Deyək ki, o, bütün məlum kvarkların ən ağırıdır. Amma əsas odur ki, son dərəcə qeyri-sabitdir, cəmi 10-25 saniyə ərzində çürüyür, ona görə də müşahidə etmək çətindir.

Finss.az xəbər verir ki, alimlər uzun müddətdir ki, bu hissəciyi axtarırlar. Və LHC-də aparılan təcrübələrdən birində, o, nəhayət, şəbəkəyə düşdü. Toqquşdurucuda qurğuşun ionlarının toqquşması ilə ilkin Kainatda mövcud olan temperatur və təzyiqlər yaradıldı. Əslində, kvark-qluon plazması deyilən şeyi simulyasiya etmək mümkün idi - Böyük Partlayışdan sonra saniyənin ilk fraksiyalarında mövcud olan maddə vəziyyəti. Təcrübə zamanı ilk dəfə üst kvarklar aşkar edildi.

Niyə bu kəşf inqilabi xarakter daşıyır? Alimlər deyirlər ki, üst kvarkları müşahidə etmək bizim maddə və Kainatı idarə edən qüvvələr haqqında anlayışımızı görünməmiş səviyyəyə qaldırır. Tədqiqatçılar bu cür fundamental hissəcikləri tədqiq etməklə müasir fizikanın ən böyük suallarından bəzilərinə cavab verməyi hədəfləyirlər: fundamental qüvvələr necə qarşılıqlı təsir göstərir? Atomları və nüvələri təşkil edən hissəciklərin xüsusiyyətləri hansılardır?

Kaira Agayeva 

Finss.az