Mardin Artuklu Universitetinin İqtisadiyyat və İnzibati Elmlər Fakültəsinin Siyasi Elmlər və Beynəlxalq Münasibətlər şöbəsinin müdiri Dr. Nəcməddin Acar, İraqın İnkişaf Yolu adlandırdığı Türkiyə-Bəsrə Körfəzi İqtisadi Dəhlizi layihəsinin regional geosiyasətə mümkün təsirlərini açıqlayıb.

Fins.az Dr. Nəcməddin Acarın "Anadolu Ajansı"na verdiyi müsahibəni təqdim edir.

İraq Asiya ilə Avropanı birləşdirən nəqliyyat layihəsində nəyi hədəfləyir?

- İraqın baş naziri Məhəmməd Şia əl-Sudani mayın sonunda Asiyanı Avropa ilə birləşdirəcək nəhəng nəqliyyat və infrastruktur layihəsini açıqladı. Bəsrə körfəzindəki Böyük Faw Limanından başlayaraq İraqın şimalına qədər davam edərək Türkiyəyə çatan layihəyə 1200 kilometr dəmir yolu və avtomobil yolu infrastrukturunun daxil edilməsi planlaşdırılır. Bu layihənin Bəsrə, Bağdad və Mosul şəhərlərini əhatə edən marşrutu izləyərək Türkiyədəki dəmir yolu şəbəkəsinə qoşulması hədəflənir. İraq hökumətinin "İnkişaf Yolu" adlandırdığı və bu iddialı İqtisadi Dəhliz layihəsi  investisiya büdcəsi 17 milyard dollar təşkil edir. Layihə Türkiyədən Körfəzə saatda 300 kilometr sürətlə qatarlarla təmin ediləcək.

İraqı bu layihə ilə Türkiyə üzərindən dünyaya açılmağa sövq edən əsas amil ölkənin körfəzinə çıxışını məhdudlaşdıran süni sərhəd tənzimləməsidir. Zəngin neft və təbii qaz ehtiyatlarına malik olan İraqın körfəzdə dərin su limanı tikəcək sərhədləri yoxdur. Bu, ehtiyatların daşınmasında və satışında ciddi çətinliklərə səbəb olur.

İraq dövləti neftini daha çox Küveyt, Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyə kimi qonşularının limanları vasitəsilə bazara çıxarmağa çalışır. Xüsusilə 1990-cı illərdən ərəb qonşuları ilə münasibətlərin korlanması ölkənin beynəlxalq bazarlara açılmasını məhdudlaşdırır.

Layihə regionun geosiyasətinə necə təsir edəcək?

- Layihə Süveyş kanalı, Bab əl-Məndeb boğazı və Hörmüz boğazı kimi kritik su yollarına alternativ nəqliyyat xətti kimi planlaşdırılıb. Bu nəqliyyat xəttinin bütövlükdə Yaxın Şərq və xüsusilə də Körfəz geosiyasətində mühüm nəticələri olacaq. Layihə reallaşarsa, həm qlobal, həm də regional ticarətdə kritik su yollarının əhəmiyyəti azalacaq və Asiya ilə Avropa arasında nəqliyyat əhəmiyyətli dərəcədə qısalacaq. Layihə bütün bu məsələlərə əlavə olaraq İraqı regionun iqtisadiyyatı və təhlükəsizlik strukturunda ön plana çıxaracaq.

Son zamanlar Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) kimi Körfəz ölkələri arasında iqtisadiyyat və ticarət sahəsində ciddi rəqabət gedir. İraq bu günə qədər bu rəqabətdə geridə qalan ölkə olub. Bu vəziyyətin ən mühüm səbəbi ölkənin uzun illərdir yaşadığı siyasi qeyri-sabitlik olsa da, İraqın qlobal ticarət axınının keçdiyi əsas yollardan uzaq olması ölkənin regiondakı iqtisadi imkanlardan yararlanmasına mane olub.

Mayın sonunda elan edilən bu iddialı iqtisadi dəhliz layihəsi reallaşarsa, Bəsrə körfəzindən Avropaya ən qısa yol İraqdan keçəcək. Sudani tərəfindən elan edilən bu yeni marşrut Çinin 2013-cü ildə elan etdiyi “Kəmər və Yol” Layihəsi üçün də çox əhəmiyyətlidir. Çinin ticarət və sərmayədə Hörmüz, Süveyş və Bab əl-Məndeb kimi təhlükəli su yollarından asılılığına alternativ olacaq bu layihə sayəsində İraqın Asiya-Sakit Okean regionu ilə sıx əməkdaşlıq inkişaf etdirməsi mümkün görünür. Çinin Körfəz bölgəsindəki sərmayələrindən ən kiçik payı alan İraq, İnkişaf Yolu Layihəsi sayəsində Asiya-Sakit Okean ölkələrindən investisiyalar üçün yeni bir cazibə mərkəzinə çevriləcək.

Layihənin Türkiyəyə mümkün gəlirləri nələrdir?

- Son dövrlərdə baş verən bəzi hadisələr Türkiyənin qlobal siyasətdə nüfuzunun artmasına səbəb olub. Xüsusilə Ukrayna-Rusiya müharibəsi zamanı Rusiyanın Avropanın gözündə etibarlı enerji təchizatçısı statusunu itirməsi enerji ehtiyaclarını təmin etməyə çalışan avropalı aktyorların Türkiyəyə üz tutmasına səbəb oldu. Yaxın Şərq və Qafqaz kimi böyük enerji ehtiyatları ilə Avropa kimi böyük istehlak mərkəzi arasında kritik geosiyasi xətt üzərində yerləşən Türkiyə yaxın gələcəkdə qlobal enerji təhlükəsizliyində əsas aktyor ola bilər.

Bağdad rəhbərliyinin açıqladığı nəhəng nəqliyyat xəttini də ehtiva edən İqtisadi Dəhliz Türkiyənin enerji sahəsində mərkəzi ölkə olma siyasətini dəstəkləyən çox əhəmiyyətli bir təşəbbüsdür. Bu layihə İraq neftinin və Qətər, İran və İraq təbii qazının istehlak mərkəzlərinə təhlükəsiz və sərfəli şəkildə nəqlini təmin edəcək böyük üstünlüklərə malikdir. Bəsrə körfəzi regionunun qlobal neft ehtiyatlarının üçdə ikisinin və təbii qaz ehtiyatlarının üçdə birindən çoxunun olması bu layihəni son dərəcə strateji edir.

Hazırda Qafqazın və Rusiyanın enerji ehtiyatlarının qlobal bazarlara daşınmasında kritik rolu olan Türkiyə, bu nəql xətti sayəsində Körfəz regionunun enerji ehtiyatlarının da beynəlxalq bazarlara açıldığı kritik bir ölkəyə çevriləcək.

Eyni zamanda layihə, Türkiyə ilə Körfəz ölkələri arasında ticarət və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığa unikal töhfə verə biləcək. Türkiyədə istehsal olunan mal və məhsulların qlobal miqyasda tədarükü baxımından çox mühüm imkanlar təqdim edəcək. Körfəz vasitəsilə bazarlar. Layihə ilə Türkiyə “Kəmər və Yol” Layihəsinin mühüm tərkib hissəsinə çevriləcək.

Zəminə Hüseyn
Fins.az